Дулати Еңсенов. Рейхстагқа ту тіккен қазақ

(Мектеп сахнасына арналған драма)

Қатысушылар:
Рақымжан
Әкесі Қошқарбай
Үндемес апа
Милиция
Директор
Любовь Ивановна
Диктор
Сағат ағай
Төрекелді
Ыбырайым
Төлеубай ақсақал
Колхоз бастығы
Рақымжанның әжесі
Райхан
Командир
Батраков
Григорий
Майор

1-көрініс
(Т.Жорабаевтың орындауында «Туған жер» әні баяу ойналып тұрады)

Сахнаға әке мен бала әңгімелесіп келе жатады.
Бала Рақымжан. Туған жер, өскен жер деп осы өңірді мақтайсыз да отырасыз. Осы жерді Ақмола деп қойғаны несі?
Әкесі. Балам. Бұл қала алғаш салынғанда, Қараөткел атаныпты. Сонау Торғай жағының Нияз деген байы жазда Есіл жағасын, осынау Қараөткел өңірін жайлағанын айтып жүруші еді. Сол Нияз бай Қараөткелде қайтыс болыпты. Қатты ауырып, төсек тартып жатқан бай балаларын шақыртып алып, «Сендер Қараөткелден шыға берістегі жаңғыз дөңді жақсы білесіңдер. Егер мен олай-бұлай болып кетсем, денемді сол дөң үстіне қойыңдар да, ақ тастан дөңгелек етіп мола салыңдар. Ұшар басы биік болсын. Алыстан көзге түссе өткен-кеткеннің дұғасы тиер» деп өсиет айтыпты. Балалары әкесінің өсиетін орындап, ақ қайрақ тастан шошақ мола тұрғызыпты. Содан былай жүргіншілер «Қараөткелден келдік демей, «ақ мола тұсынан келдік» дегенді жиі айтатын болыпты. Бірте-бірте бұл жер «Ақмола» аталып кетіпті. (Музыка дауысы көтеріледі. Әке мен бала айналасына сүйсіне қарап тұрады. Әкесі айналасын қамшысымен нұсқап бір нәрсе айтып тұрғандай болады)
(Музыка өшіріледі) Алыстан дүбірлеген ат тұяғы естіледі. У-да шу. Қара шинель киген 3 адам үйге баса көктеп кіреді де, әкесін сүйрей жөнеледі. Рахымжан әкесіне қарай ұмтылып, шошына шырылдайды.
Әкесі. Балам өзіңе абай бол, шешеден де ерте айрылып едің, сорлы-ау – деп зарлай жөнеледі.

2-көрініс

Дастархан басында Рахымжан мен өгей шешесі Үндемес шәй ішіп отырады. Екеуі де көңілсіз.
Рақымжан. Апа, сізге рахмет! Шеше орнына шеше болдыңыз. Әкемнен еш хабар жоқ. Мен қатарлы балалар оқуға кетіп жатыр. Менің де оқысам деген ойым бар. Батаңызды беріңіз.
Үндемес. Қарғашым-ау, жұрттың балалары оқу оқыса, әке-шешелеріне сенеді. Ал, сен кімге сенесің? Әкең оралғанша оқуды қоя тұрмадың ба? Оның үстіне халық жауының баласы демей ме?
Рақымжан. Жоқ. Мен жолға жиналайын. (Көзіне жас алады. Үндеместі қапсыра құшақтап, қоштасады.) (Т.Жорабаевтың орындауында «Туған жер» әні ойналып тұрады)

3-көрініс

Тайтөбе балалар үйі
Балалар үйінің директоры Сағат Сәдуов. Қош келдіңіздер. Рақымжан мен милицияға қол берісіп амандасады.
Милиция. Мына жетім бала кеңсені торуылдап, көшеде түнеп жүргелі үш күн болды. Оқу оқысам дейді. Жасы 13-14 терде. Алғыр бала сияқты, сіздерге табыстауға әкелдім.
Директор. Жақсы. Төрлет. Фамилияң кім?
Рақымжан. Рахымжан Қошқарбаев.
Директор. Мына кісі Любовь Ивановна. Осындағы сенің мамаң болады. Саған киім, қағаз, кітаптарыңды береді. Ақылды бол, сабағыңды жақсы оқы.
Любовь Ивановна. Жүре ғой балақай. Балалармен таныстырайын. Сахнадан шығып кетеді.
Диктор. (сырттан айтады) Рахымжан балалар үйінде оқу оқып, тәрбиеленді. Сабақты үздік оқыды, тәртіпті, қоғамдық жұмысқа белсене қатысты. Балалар үйі Рахымжанды ерте есейтті.
Сахнада бір топ бала домбыра, мандалин тартып көңілді отырады. Ортада Сағат ағай.
Сағат ағай. Қарақтарым, сендер ер жетіп үлкен азамат болғандарыңда мені ұмытпай хат жазып тұрасыңдар ма? Әлде «сол бір шалды қайтеміз» дейсіңдер ме? – деп қарқылдап күледі.
Төрегелді. Ау, папа, мыналарыңды білмеймін, мен самолетімді Тайтөбеге қалықтата қондырып, сізді мінгізіп алам да, үйіме қарай бір-ақ самғайтын боламын. Ыбырайымдар аузын ашып қалады – деп мәз болады.
Ыбырайым. Ал, мен шофер боламын. Төрегелді Тайтөбе басына самолетімен қона алмай шыр көбелек айналып жүргенде, мен сізді машинаммен өз үйіме ала қашамын. (Бәрі ду күледі)
Рақымжан. Мен бастық боламын. Ыбырайымды өзіме шофер етіп аламын да, «Сағат папамды біздің үйге алып кел» деп жұмсап отырамын.
(Балалар күліседі).
Сағат ағай. Жә, балалар дауласқанды қоялық. Қай мамандықта жұмыс істесеңдер де абыройлы болу өз қолдарыңда. Ең бастысы алдарыңа мақсат қоя біліңдер. Міне, енді қоштасу сәтіне де аз қалды. Біз сендерді қимай тұрмыз. Қолымыздан келгенше әке-шешелеріңдей болуға тырыстық. Енді, міне балалар үйінен жолдама алып, екінші бір өмір есігін ашуға кеткелі тұрсыңдар. Балқаш қаласындағы фабрика-завод училищесіне түсесіңдер. Онда қалаған мамандықтарыңды аласыңдар. Тек, әйтеуір ешбір картада көрсетілмесе де, Тайтөбе деген жер бар екенін ұмытпаңдар. Хат жазып, хабарласып тұрыңдар. («Ұстазым, менің ұстазым» әні баяу ойнап тұрады)
Рақымжан. Сіздер бізді Ұлы Отанымызды сүйе білуге, оның патриоты болу үшін қашан да дайын тұруға тәрбиеледіңіздер. Осы үшін сіздерге шексіз алғыс айтып, үміттеріңізді ақтап, Отанымыздың адал ұл-қызы болуға ант етеміз.
Балалар хормен «Ант етеміз» дейді бір ауыздан. Бәрі бір-бірімен құшақтасады, қоштасады. (Қоштасу барысында «Ұстазым, менің ұстазым» әнінің дауысы көтеріледі)

4-көрініс

Диктор. (Сахна сыртында оқиды) Рақымжан балалармен бірге Балқаш қаласына келіп, фабрика-завод училищесінде орыс тілінде білім алады. Уақыт зымырап өтіп, Рақымжан он жеті жасқа толғанда училище жабылып, әркім өздері қалаған жеріне кетеді. Рақымжан Ақмолоға оралып, «Қосшы» колхозының сауатсыздар мектебіне мұғалім болып оралады. 1941 жылдың жаз айы. 22 маусым. Ауыл тұрғындары колхозға шөп жинауға көмектесу үшін пішендікке аттанады.
(Сахнада 3-4 адам шөп орып жүреді).
Төлеубай ақсақал. Оу, халайық, соғыс басталды, соғыс! Жерге жастана еңіреп, құлайды.
(Бәрі жиналып экранға топталып құлақ түреді. Ю.Левитанның «Говорит Москва…») соғыс туралы хабары қойылып, соғыс басталар тұс көрсетіліп тұрады)
Жан-жақтан дауыстар:
– Не дейді?
– Қашан басталды?
Төлеубай ақсақал. Кермания ит бізге соғыс ашыпты. (кемсеңдеп жылайды).
Колхоз бастығы. Қан майданда етігімен су кешіп, оқ пен оттың ортасында жүрген азаматтардан жанымыз артық емес. Егіле бермей, еліміздің ортақ жеңісіне үлесімізді қосайық. Бітік өскен астықтың бір дәнін ысырап етпей жинап, мемлекетке тапсырамыз. Бәрің жұмылыңдар!
(Жан-жақтан жоспарды орындаймыз, еңбек етеміз деген дауыстар шығады).
Диктор. Рақымжан Қошқарбаев ел басына күн туған шақта өз еркімен әскерге сұранады.
Рақымжан. Әже, елімді соғыс өрті шалғанда, мен қарап жата алмаймын. Отан үшін азаматтық парызымды өтеуге барамын. Батаңызды беріңіз.
Әжесі. Қошқарбайдан қалған жалғыз тұяқ едің. Енді сенен де айрылғаным ба? Оу, сұм соғыс жалмап болдың ғой бәрін…- деп жерге отырып, алақанын жайып еңіреп жылайды.
Рақымжан қасындағы үш жігітпен ауылдан ұзайды. Олар әйелдері, әкелерімен қоштасып жатады. Рақымжан жалғыз өзі артына қарап алаңдай береді. Бір кезде Райхан жүгіріп келе жатады.
Райхан. Рақымжан, тоқташы. Кетіп бара жатыр екенсің. Аман-есен оралуыңа тілектеспін. (қалтасынан кестелі орамалын шығарып, Рақымжанның маңдайын сүртіп, қолына орамалын ұстатады). Хабарсыз кетпе, хат жазып тұр. (Екеуі үнсіз құшақтасып қоштасады)
Рақымжан. Өзің де аман бол, ауылдың жаңалықтарын айтып, хат жазып тұр.

5-көрініс

Диктор. Рақымжан әскер қатарына 1942 жылы алынып, 1944 жылы Фрунзедегі жаяу әскер училищесін бітіреді. Майдан даласына да осы жылы аттанады. Атқыштар дивизиясына түскен Р.Қошқарбаев 1944 жылдың қазан айынан бастап 1-Беларусь майданында взвод басқарады, Польша, Германия жерлеріндегі ұрыстарға қатысып, жаумен аянбай шайқасады.
Видео. Соғыс фрагменттері экранда көрсетіледі. Фрагменттер көрсетіліп біткеннен кейін:
Әскер. Бастайық, жолдас лейтенант!
Рақымжан. Сабыр ет, жақындай түссін! Енді, атыңдар!
-Ура-а-а!
– Отан үшін, алға!
Рақымжан. Гранат дайындаңдар! Барлық қарудан атыңдар!
Әскер. Жан-жақтан дауыстар естіледі. Жеңіс біздікі! Жау артқа шегінді жолдас Қошқарбаев. Сізді батальон командирі шақырып жатыр.
Рақымжан. (Қолын маңдайына қойып), Сіздің шақыртуыңыз бойынша келіп тұрмын жолдас командир.
Командир. Біздің батальонға рейхстагқа жеңіс жалауын жеткізу тапсырылды. Оны ойдағыдай апару үшін шабуыл тобы құрылады. Сізді тәжірибелі офицер ретінде осы топты басқаруға ұсынамыз.
Батраков. Лейтенант Қошқарбаев взводын өзі бастап «Гиммлер үйіне» де бәрімізден бұрын кірді. Менің ойымша, бұл рейхстагқа да жеңіс жалауын ойдағыдай жеткізеді деп сенеміз.
Рақымжан. Бұйрықты дайындауға әзірмін!
Командир. Мына дүрбіні ал да, әне бір кірпіші ойылып қалған тұстан алаңның арғы бетіне көз сал. Не көріп тұрсың?
Рақымжан. Киіз үйге ұқсаған бір ғимаратты көріп тұрмын.
Командир. Рейхстаг деген сол. Тек атыс толастаған сәтті күту керек. (Қолына оралған туды ұстатады)
Рақымжан. Құп болады!
Соғыс фрагменттерінің бас жағы көрсетіледі. Рақымжан мен Гриша жер бауырлап жүреді.
Рақымжан. Гриша шық менің иығыма, ана бір терезенің жоғары жағындағы кетікті көріп тұрсың ба? Жалауды сол жерге бекіт.
Григорий. Жалауды ілдім, жолдас лейтенант!
Рақымжан. Жарайсың! Жеңіс жалауы рейхстагта!
Рақымжан. Менің аяғыма оқ тисе керек, Гриша. Оң жақ санымнан дым білінеді.
Григорий. Тура сан етіңізді бір-екі сантиметрдей тіліп өтіпті. Сүйегі аман сияқты. (сүйегін таңып береді). Енді біз өлмейміз. Онсыз да мына үш жүз метр жерден өтіп, рейхстагқа жеткенше екеуміз жүз рет өліп, жүз рет тірілдік емес пе?
(Топырлап жүгірген адамдардың дауысы естіледі. Екеуі орындарынан түре келеді. Әскерлер екеуін құшақтап, жоғары қарай лақтырып уралайды).
Майор. Жарайсыңдар, жігіттер, жарайсыңдар. Рейхстагқа бірінші болып жеңіс жалауын желбіретулеріңмен сендерді құттықтаймын.
Майор. (Телефонмен). Жолдас бірінші! Мен рейхстаг алдынан сөйлесіп тұрмын. Рейхстагтың сырт жағында ғана аздаған атыс бар. Мұндағы үлкен жаңалық бізден бұрын Плеходанов полкінен лейтенант Қошқарбаев пен қызыл әскер Булатов жетіп қабырғаға шабуыл жалауын қадапты. Жеті сағат жер бауырлап жеткен. .. Иә.. ия. Мен оларды сіздің атыңыздан құттықтадым.
(Рақымжан Қошқарбаев видеосы экранға шығарылады)

Драма мазмұнын ашатын видео-роликтер, қойылатын әндер дайындалып, бөлек папкаға жинақталып қосымша беріліп отыр.

Дулати Еңсенов
Астана қаласы. №64 мектеп-лицейінің
6-сынып оқушысы.

Жетекшісі: Лаура Дәуренбекова

Шығармашылық бәйге туралы мұнда басыңыз

...