Бұл әліппені бізге белгілі ақын Алмат Исәділ әкеліп берді. «Мынаны сіздерге таныс апайым беріп жіберді. Баласына оқытпақ болып сатып алған екен. Бірақ кітаптағы сорақылықтарды көріп, жағасын ұстапты. «Ұланға» жариялап, бір шара қолдансаңыздар екен деп маған аманаттады», – деді Алмат аға. Шынында да, әліппенің ішінде қып-қызыл қате өріп жүр.
Әліппе дегеніміз – «Сәбилерге арналған әліппе – Букварь для малышей» деген бүлдіршіндерге арналған оқулық екен. Қарағандының «Полиграф-Проэкст» баспасы шығарыпты. Авторларының аты көрсетілмеген. Тек қаптаған суретшілердің ғана тізімі беріліпті. Кітап қазақ және орыс тілдерінде жарыққа шыққан. Мұқабасының төбесіне «жақын арада мектепке» деп жазып қойыпты. Алайда, бұл кітапты мектепке таратуға болмайды. Себебі, кітаптың өн бойында сорақылық тұнып тұр.
Ары қарай парақтайық. 5-бетте құлынның суреті тұр. Бірақ, астына «тана» деп жазып қойған. Ол аздай аруананы атан деп беріпті. Құдай-ау, құлын мен тананы айыра алмайтын мыналар кімдер өзі?
8-беттегі «ала» деген сөзде де осындай. Зат есім таппай, сын есімді қолданғаны аздай, «ала» сөзіне иттің суретін беріпті. Иттің суреті ала болса, тағы ренжімейсің ғой. Әлгінің түсі – қоп-қоңыр. Соған қарағанда, кітапты құрастырған адамдардың бар ойы баланың санасын алжастыру ғана болған сияқты. Әйтпесе, бұлай етер ме еді?
«О» әрпінен басталатын дұрыс сөз таппаған ба, «ол» деген сөзді мысалға келтіріпті. Жарайды, «ол» бола берсін делік, бірақ суретінде кішкентай бала тұр. Сонда бұл бала «ол» ма? «Қайда?» деген сөзге де қолына балық ұстаған баланың суретін беріпті. «Қайданың» балаға қатысы қанша? Бұл кітапта балалардың суретін баттастыра бергені анық байқалады. «Т»-да – Талғат, «Қ»-да – Қанат, «Д»-да – Дулат пен Дана, «Б»-да – Болат пен Бота. Бұлардың қайсысы Қанат, қайсысы Бота екенін қайдан білеміз? Талғатқа – Талғат Бигелдинов, Дулатта Дулат Исабековтің суреті тұрса, таныр едік, ең болмаса солай да келтірмеген ғой.
«Суыққа» тағы да баланың, «ырысқа» қыздың суретін беріпті. Баланың басында бөркі бар, тоңып тұрғаны байқалады, ал қыздың «ырысқа» қандай қатысы бар екен? Осы сурет келесі бір бетте «гүл» болып кеткен. Қолында ұстаған гүлі болғасын, солай еткен шығар. «Жақсы» деген сөзде әженің суреті тұр. Жақсы әже дегенді айтқысы келген болар? Бірақ, «Ж»-дан басталатын зат есім көп еді ғой. Енді дәл сол әжені апарып «күміс» деген сөзге көшіріп басыпты. Әженің күміске қатысы қанша, түсінбейсің. Қолындағы білезігі күміс шығар деп ұқтық. Бірақ, балалардың бәрі біз сияқты ойламайды ғой.
«Тамақ» деген сөзде де – баланың суреті. Қолында бос ыдыс. Сонда тамақ қайда? Тамағын тауысып жеп қойған шығар деп түсіндік. Дәл осы баланы «жуан» деген сөзге тағы да көшіріп басыпты. Жуан қайда, бала қайда? Соған қарағанда, кітапты құрастырушылар апыл-ғұпыл асығыс кіріскен сияқты. Оларға баланың болашағы маңызды емес. Кітаптан не түсінеді, не түйеді, ол да ойландырмаған. Бар ойлары осы кітапты тезірек басып шығарып, саудаға салу болған. Мұқабасындағы «жақын арада мектепке» деп жазуына қарағанда, мектептерге де сатып, ақша таппақ болған шығар. Басқа не?
«О» әрпіне ойнау деген сөзді мысалға келтіріпті. Дұрыс-ақ делік. Бірақ суретінде ойнап отырған бала, не ойыншық жоқ. Бір ата жетіген шертіп, жанында бір топ бала ұйып тыңдап қалған. Сол сияқты «мата» сөзінде де мата жоқ. Бір әже ұршық иіріп отыр. Сонда мата деп нені айтқысы келді екен? Әженің ақ орамалы да, үстіндегі көйлегі мен камзолы да, астындағы құрақ көрпесі де матадан тігілген ғой. Бәлкім, соны айтқысы келген болар. Бірақ, «М»-дан басталатын сөз көп еді ғой. «Мақта», «мүсін», «мысық»… толып жатыр емес пе, суреттері де оңай табылатын еді.
«Е»-де «шебер» тұр. Кітаптың түсіндіруінше, шебер дегеніміз қағаз-қалам ұстаған қыз екен. Меніңше, ол қыз шебер емес суретшіге көбірек ұқсайды. Осы «шебер» 28-бетте «өнерге» айналып кеткен. «Өнер» сөзінде де сол қыз.
Бұдан түсінгеніміз, мына кітаптың құрастырушы-авторларының салақтығы аздай, суретшілері де жалқау ма деп қалдық. Әйтпесе, бір суретті қайталап көшіре бергеннен не ұтты? Мына әліппені қарап отырып бала түгіл, өзің шаршайсың. Шаршатқаны аздай, басыңды айналдырып жібереді екен. Біз шыдай алмай тұрғанда, бала қайтіп шыдасын?
«І» әрпіндегі «ірі» деген сөзде пілдің суреті тұр. Пілдің ірі екеніне дауымыз жоқ, бірақ оның ірі екенін көрсету үшін қасында қоян сияқты уақ жануардың суреті тұрмай ма? Әйтпесе, оның ірі екенін қайдан білеміз?
Енді әліппеде келтірілген мәтіндер мен өлеңдерге тоқталайықшы. Кітаптың 31-бетінде мынадай өлең беріліпті.
Ұя жасап шалғайдан,
Талға апарып байладым.
Жыл құсының шаттанған.
Ал, не түсіндіңіз? Төртінші тармақтағы «Күттім қашан сайрауын» деген тіркесті қоспаған. Осындай салақтық жасауға бола ма екен? Балаға өлең-тақпақ үйреткісі келсе, бір шумақты толық бермей ме?
«Шахтер», «монтер», «экипаж», «рельсы», «матрешка» қазақтың сөздері ме? Жарайды, шахташы деген сөз барын ұмытып, шахтер деген шығар. Бірақ матрешкасы несі? Әліппеде «матрешка» қайдан жүр? Бүйте берсек, бір күні домбыраның орнына балалайканы беретін шығармыз. «Рельсы» емес, «рельс» болуы керек.
P.S. Мынадай әліппе неге шыққан? Және бұл кімдерге арналған? Білім және ғылым министрлігі бұл кітап жөнінде біле ме? Алдағы уақытта мектептерге таратылатыны анық па? Егер мектептерге таратылар болса, үлкен қауіп болғалы тұр. Сондықтан, балдырғандарымыздың танымы бұзылмасын десек, мынадай кітаптардың баспадан шығуына жол бермеуіміз керек. Баланы бүлдіреді, елді бүлдіреді. Бүлдіретін дүниенің бізге не керегі бар?
Серікбол ХАСАН
(«Ұлан», №47 25.11.2014)