Соңғы кездері елдегі процестерді саралай отырып, Білім және ғылым министрлігіне қарсы жүргізіліп жатқан ақпараттық шабуылдарды үлкен қызығушылықпен бақылап жүрмін. Айтпақшы, ақпараттық шабуыл Президент алғаш айтқанға дейін қалыптасып, тіпті одан әрі жалғасып, ұзаққа созылып жатыр.
Бірнеше ай бұрын айқын көрінді. Бұл кімге керек? Алынған ақпарат пен ақпарат алаңын талдау аясында бұл біркелкі көрінбейді.
Біз үшін не қызықты?
Ашықауыз министр тағы бір мәселе бойынша жоқ жерде ұрынды. Осылайша ол ұлтшыл патриоттардың да, антиваксерлердің де, аққұлақтар мен қазақстандық жекеменшік жоғары оқу орындарының да жауына айналды. Байғұс. Даудың басы – шетелдік оқу орындарының филиалдарын ашу сол баяғы. Опық жеді деген осы болар…
Аризона университетінің филиалы Петропалда ашылады дегеннен кейін халық арасында көптеген фейк ақпарат таратыла бастады. Соның бірі – «шетелдіктер біздің жастарымызды лгбт-ға толеранттылық танытуға тәрбиелейді, халқымызды бұзады»,- деген жалған ақпарат. Бұл жерден белгілі бір геосаяси ойынның иісін сезіп тұрған жоқсыздар ма? Аққұлақтар атқа қонып алған. Бәрі не үшін дүрлігіп жатыр? Қазақстанда Американың беделді оқу орындарының ашылғаны кімдерге тиімсіз? Америкалық университеттің шекараға жақын аймақта ашылатыны да біреулердің жынын келтіретіні түсінікті. Ол аздай, аңқау министр елімізде британдық жоғары оқу орындарын да жаппай ашылып жатыр. Міне, сол себепті мүдделі бұны ұнатпайтын мемлекеттер «гейропа» мен батыстың кері әсері туралы сүйікті ертегілерін елге жайып жатыр. Ешкім де шетелдіктер академиялық мәселемен ғана айналысатынына, тәрбие ісін қазақстандық проректор жүргізетініне және оқу орны отбасылық, дәстүрлі құндылықтарды насихаттайтыны секілді нақты аргументтерге құлақ асып жатқан жоқ. Бұл енді ешкімге де маңызды болмайтыны анық енді. Бұған қоса шетелдік оқу орындарының филиалдарын ашу саясаты көңілдерінен шықпаған отандық жекеменшік жоғары оқу орындары да тасада қалып жатқан жоқ. Жанталаса отқа май құюда. Оларды да түсінуге болады, бәсекелестіктен қорқады, студент, яғни ақша жоғалтады емес пе… Бір қызығы, өз басымен ойлауды білмейтін, тез оталатын ұлтшыл патриоттар да аяқтарына тік тұрды. Ресейлік екі жоғары оқу орнының филиалын ашу туралы ақпарат қоғамда айтарлықтай толқу тудырып, жұртты тағы екіге бөлді. Атқа мініп алған адамдар қан шығаруды талап етіп отыр. Енді міне кеше ғана «қандас», «ұлтшыл-патриот» деп министрге жанашыр болған ұлтшылдардың өздері оны нысанаға алуда. Ал қаптаған антиваксерге наразылық білдіруге себеп болса жеткілікті. Олар да жас аңқау министрге шүйлікті. Біздің амбициясы мол министр жаңа лауазымды көксеп, болашағына қатысты қиялға қатты беріліп кетсе керек, тіпті мектеп оқушысы байқап, болжай алатын айқын тәуекелдерді байқамай қалғанға ұқсайды. Енді міне бәрі ойлағандай болмай шықты.
Ең қызығы бар ғой, тіпті хайп қуған бірқатар белсенді педагогтердің өздері министрге қарсы шығып жатыр. Үш жыл бұрынғы жағдайды ұмытып, кеше ғана көше сыпырып жүрген жағдайды, тау болып үйілген қағаз есептің астындағы жағдай мен, стадион мен мәдениет сарайларында адам санын толтыратын статист болғандарын және сол үшін түкке жетпейтін айлық алғандарын мүлдем естен шығарған секілді.
Қысқасы, білім беру саласында шын мәнінде эволюциялық емес, классикалық революциялық көңіл-күй пайда болды. Жоғарыдағылар жасай алмайды, ал төмендегілер өзгерісті қаламайды.
Бұндай жағдай көпке созылмайды анқау бала орнын босатуға жақындаған сияқты.
Мен осы шабуылдың шынымен бенефициары кім екендігінің бірнеше нұсқасын талдап ұсынамын.
1. Жоғары оқу орындары – диплом сатушылар. Бұл нұсқа үстіртін бетінде жатыр. Президенттің өзі дәл осы нұсқаны нақтылады.
Министр белсенді әрі жас сондықтан максималды жұмыс істейді. Бұл сізге 2000 жылдардың басында филиалдарды жабу емес.
Филиалдар мен шағын университеттер жоқ, олар шағын емес және сол державалардың қолдауының арқасында аман қалды. Тапсырма күрделене түсті. Қазір жағдай басқаша, қоғам басқаша және жаңа ережелер мен заңдар бар екенін түсінуіміз керек. Билік қазір алапат күшке ие емес екені түсінікті.
Әлеуметтік желілер мен блогерлер қоғамда үлкен рөл атқарады.
Экс-министр Дәленов айтқан цифрларға қарағанда, тым көп ақша мен үлкен мүдделер бар.
Пандемия кезінде министрлік әлсіз мамандықтар бойынша 500 лицензиядан айыру және жиырмаға жуық университеттің толық жабылуы туралы есеп беріп, өзін жау зводына кеудесін тосқан жауынгер сияқты ұстады. Лицензиясынан айырылған университеттер 100 мыңдаған студенттен айырылды. Бұл жерде маңызды адамдар көп ақша жоғалтты.
2. Ректордың лоббиі. Аймағамбетов жұмысқа кіріскен бірінші жылдан кейін ректорларды белсенді түрде ауыстыра бастады. Ректорлар оның алдыңғы министрлермен қалай күрескенін біз жақсы білеміз. Құлекеев, Жұмағұловтар деген тек жекелеген мысалдар ғана.
Оның қателігі – ол бұрыннан келе жатқан нағыз көшба…
Жас ғалымдармен флирт жасау, ғылыми институттар директорларының құрамын жасарту, ғылыми институттардың жағымсыз директорларын жұмыстан шығару, ғылыми кеңестердің жаңаруы және Он-лайн мәжілістердің трансляциясы мен ашық дауыс беру арқылы ғылымды қаржыландыру жүйесінің өзгеруі, ақымақ экономикалық сараптама бірнеше негізгі ықпалды топтардың жоспарлары мен мүмкіндіктеріне айтарлықтай нұқсан келтірді. Бөлінбейтін үстемдік дәуірінің өз арасында ғылымға бөлінген ақшаны бөлуі тоқтап келеді. Бүкіл ғылыми жүйені бұзған және қаржыны бөлуге әсер еткен бір ағашка үлкен қолайсыздықты сезінуде.
Ғылыми журналдарға қойылатын талаптарды күшейте отырып, тізімін толық жаңарту, бизнестің осы түрін пайдаға айналдырған орындарды жабу, ал ғылыми сараптама орталығын тазарту – бірнеше рет қайта оралатын үлкен шешім.
Осыдан кейін министрлікті бөлу айтылуда. Осының нәтижесінде ескі гвардияның жаңа министрлікті құру туралы сын-ескертпелері мен ұсыныстары бар сұхбаттары, депутаттық сауалдар шығып отыр.
4. Сыртқы фактор. Кейін ресми түрде жалған деп танылған ШЕТЕЛДІК БАСЫЛЫМДАРДАҒЫ 2023 жылдан бастап Қазақстан мектептерінің қазақ тіліне жаппай көшуі және орыс тіліне тыйым салынуы туралы соңғы мақалалар үлкен толқулар тудырды. Осыдан кейін министр арнайы шақырылып, оған елеулі шағымдар жасалды деген әңгіме бар.
Бұл мақала кейінірек салмақты ақпараттық ресурстарда қайта басылды.
Аймағанбетовтың сөздері мен оның қосымша айыптаулары тек түсініксіз шиеленістерге апарады.
Ұлттық-патриоттық риторика және оның қазақ тілі мен Латын қарпіндегі іс-әрекетінен маңыздырақ оның кеңесшілер жиынтығының жақын екенін көрсетеді.
Ұлттық патриоттық тақырыптарды қозғаған кезде осы тақырыпты қолдайтындар көп болса да, ақпараттық кеңістікте орыстілділер мен осы саясатқа қарсылар ықпалды болатынын түсіну керек. Тиісінше, осы маңызды топтың ішінде тәжірибесіз министр әрекеті кедергілер тудыруы мүмкін. Ал мұндай әрекеттер басшылық адамдарын алаңдатпайды, өйткені бұл ортада танымал адамдар қауіпті.
Сонымен қатар, Тіл саясаты комитетін БҒМ-нің қарамағына беру – жақын орналасқан елдердің уәкілетті құрылымдары үшін ерекше назар аудартып қана қоймай, министрлік жұмысын саясатқа айналдыруда.
Біз осы көрші елдердегі жанашыр блогерлердің министрді сынауы кездейсоқ деп ойлаймыз..
Білім берудегі мәселелерді көрсету үшін арнайы жасалған көлемді аналитикалық есептеулер, слайдтар мен кестелер үлкен жұмысты, салмақты ресурсты қажет етеді. Сондықтан да бұл арнайы ұйымдасқан құрылымның қатысумен жүзеге асқан жұмыс екені көрінеді.
Мұның бәрі біздің болжамымызды айқындап, жақсы жоспарланған ортақ іс екенін көрсетеді.
Осы нұсқалардың қайсысы дұрыс?
Менің ойымша, мұнда барлық бір мезетте әрекет етеді.
Әлі жас болғандықтан, Аймағанбетов барлық бағытқа ашық шыға алды.
Осындай күрделі саяси және экономикалық уақытта, турбуленттілік артып, сонымен бірге саяси қауіптер де артады, мұндай белсенділік адамның іс-әрекетінің дұрыстығын түсінумен бірге бұрынғы багаж бен бұрынғы адамдарды тазарту кезеңін жақындатады.
Мұндай жағдайда “қалпына келтіру” түймесін басады.
Шыдамдылық танытып, бақылаймыз.
Мақсат Кенжеханов
Алматы облысы
