Екінші дүниежүзілік соғыстың батыры Бауыржан Момышұлы өмірінің жиырма жылын туған жерінен жырақта – әскери қызметте өткізді. Жасы сәйкес келген соң, әскер қатарына шақырылады. Әскерден оралған соң, екі жыл өткеннен кейін оны Қиыр Шығыс жорыққа жібереді.
Хасан көлі маңындағы шайқастарда ол артиллерияны басқарады. Қиыр Шығыс бөлімшелерін Мәскеуге беру басталғанда, батальон командирі болып тағайындалды. Лейтенант Бауыржан Момышұлының қолбасшылық қабілеті тамаша болған. Қазақ ғалымы Ким Серікбаев Бауыржан Момышұлының жау қоршауында қалып, жау басым түскенде тиімді әрекет ету тактикасын зерттеген.
Ол бұл тактиканы «Бауыржан спиралі» деп атаған. Бауыржанның өзі былай деп жазды: «Біздің шайқастарымызға тән қасиет – ұйымдасқан түрде шегініп, жауды бірнеше шақырымға шетке сүйреп шығу. Содан кейін олар қайтадан қорғанысқа көшеді. Бұл жаудың күшін әлсіретті, шаршатты».
Бауыржан Момышұлы бұл тактиканы қалай пайдалану керектігін бәрінен жақсы білген. Матрёнино ауылының маңында оның батальоны жау әскерлерін 3 күн бойы ұстады, содан кейін олар ұйымдасқан түрде Волоколамскке зеңбірекпен, конвоймен шықты. Тіпті жол бойында қоршауда қалған жүзге жуық адамды құтқарып шыққан.
Момышұлын полк командирі етіп армия командирі Рокоссовский өзі тағайындады. «Мәскеу үшін шайқастың шешуші кезеңі болатын. Штаб бастығы Рахимов маған қорғаныс картасын әкелді. Үнсіз бір бөлікті (Крюковоның шығысын) жұлып алып, пешке лақтырды. Артымызда Мәскеу, оның артында туған жерім. Жауды бірден тоқтатуымыз керек екенін түсіндім», – деп жазды жазушы әрі әскери корреспондент Александр Бек «Волоколамск тас жолы» кітабында.
Момышұлының полкі станцияны сегіз күн бойы қорғап, әр үйдің амандығы үшін соғысты. Бұл Сталинград жері еді. Содан кейін көмекке қосымша күштер келеді.
«Төрт сағат бойы артиллериялық дайындықтың қуатты дауысын тыңдадық. Содан кейін олар қарсы шабуылға шығып, Истраға жетті, жолда 18 танкті басып алдық», – деп жазды жазушы әрі әскери корреспондент Александр Бек «Волоколамск тас жолы» кітабында.
Оның барлық оқиғалары шынайы. «Волоколамск тас жолы» – бұл соғыс туралы көркем әдеби кітап қана емес, ол оқулық. Израильдің жауынгерлері мен Кубадағы әскери курсанттар оны әскери оқулық ретінде оқиды.
Фидель Кастро берген сұхбатында: «Екінші дүниежүзілік соғыстағы сүйікті кейіпкеріңіз кім?», дегенде, «Волоколамск тас жолындағы қазақ – Бауыржан Момышұлы»,-деп жауап берген.
Бұрынғы президент Нұрсұлтан Назарбаев Бауыржан Момышұлына Кеңес Одағының Батыры атағы мен генерал шенін беріп, тарихи әділдікті қалпына келтірді.
Бауыржан Момышұлы зейнетке полковник ретінде шықты. Оған дейін Мәскеудегі әскери академияда дәріс берген. Зейнетке шыққан соң әдебиетпен айналысты. Қазақша жазған, өзі орысшаға аударған. Оның балалар мен ересектерге арналған кітаптары соғыс туралы емес, соғыстағы адам туралы жазылған. Олар әскери ерлікпен қатар өмірдің құндылығын, адамдардың бір-біріне деген адами қарым-қатынасын дәріптейді.
Керімсал Жұбатқанов
