«Жесірін жылатпаған, жетімін қаңғытпаған, қарттарын қазынам» деп қастерлеген қазақтың бүгінгі ұрпағының кей қылығы жан түршіктіреді. Әрине, бұл бәріне қатысты емес.
Дегенмен, екі күннің бірінде көшедегі қоқыс салатын жәшіктерден табылып жатқан жаңа туған бейкүнә сәбилер мен қартайған шағында қарттар үйін паналаған, таяғына сүйеніп қалт-құлт еткен кемсеңдеген қариялардың көбеюі осылай демеске амал қалдырмағандай. Кім кінәлі? Неге көз алдымызда өтіп жатқан келеңсіз құбылыстардан көре тұра «тек маған қатысты болмаса болды» деген пиғылмен сырт айналып, немқұрайдылық танытамыз. Неге? Сауал көп. Осынау сауалдардың түйткілін тарқатуды мақсат тұтқан «Нұр Отан» партиясының жобаларының бірі – «Ардагерлерді ардақтайық».
Бұл күндері еліміз бойынша 70-ке жуық Ардагерлер үйі жасы егде тартқан 12 мыңнан астам жанның тұрақты мекеніне айналыпты. Мемлекет әуел баста қарттар үйін тағдырдың жазмышымен артында қалар еш ұрпағы, қарайласар жақындары жоқ, қартайғанда жалғыз қарақан басы қауқарсыз күй кешкен қарияларға қамқорлық тұрғысынан ашқаны белгілі.
Бұл күндері Ардагерлер үйінде тұрақтап жатқандардың көбінің ұрпағы бар қариялар. Біреуді кінәлаудан аулақпыз. Алматы қаласындағы Ардагерлер үйіндегі «балалары бар» деген қарияларды сөзге тартқанымда, өздерінің де, үрім-бұтағының да аты-жөндерін атағысы келмеді. Көбі Құдай қосқан қосағынан айырылғандар. Бала-шағасымен тіл табыса алмай, отбасынан таппаған жылылық мүлде бөтен ортадан бұйырған жандар. Басқа салғанына көнгендер. Мұндағы қариялардың ешқайсысы да балаларын кінәлағысы жоқ. Ақтай да алмайды. Тек сыртынан болса да бақыт тілейді. Тілеулері – өздерінен сырт айналған перзенттерінің үстінде.
Ардагерлер үйіндегі есімін атамауды өтінген 73 жастағы қарияның балаларымен тілдесуді жөн көріп, қоңырау шалған едім. «Қарттарым – қазынам» деп әңгімені бастай бергеннен «Бүгінгілер қазына емес, қазымыр болса не істер едіңіз?» деп өзіме дүрсе қоя берген дөрекі дауыстың өктем үні бәрін айтпай-ақ түсіндіргендей болды.
Қанша адам – соншама тағдыр. Бастапқыда «Қарттар үйі» аталған атауды «Ардагерлер үйі» деп ауыстырғаны көңілі мұңлы, жаны жаралы қарияларымыздың өзін-өзі «еліме еңбегім сіңгеннен кейін де осы Ардагерлер үйінде жатырмын» деп сендіруіне жақсы. Ол да болса жанын жабырқатқан мұңды шамалы болса сейілтуге сеп.
Кейбір ақсақалдар балаларына қолбайлау болғысы келмегендіктен өздері сұранып, өз еркімен келеді екен. Сондай қарияның бірі – екі бірдей ауданның, яғни Жуалы мен Түлкібастың Құрметті азаматы, төрт баласы бар Бектұр Төлеуішұлы. Бектұр ата – 75 жаста. Кезінде ҚазПИ-дың география факультетін бітіріпті. Одан кейін білімін Мәскеуде, Ивановада, Ленинградта жетілдіріпті. Ұзақ жылдар Ақсу Жабағылы мемлекеттік қорығының ғылыми қызметкері, экскурсиялық қызметтің жетекшісі, орта мектепте директор қызметтерін атқарған кісі. Жұбайы қайтыс болғаннан кейін көп ұзамай өзі де инсульт алыпты. «Ине саламын. Әлі-ақ шауып кетесіз» деп түбіме жеткен Қытайдан келген бір емші-дәрігер» дейді Бектұр ата. «Содан оңалмай қалдым. Міне, енді отырып-тұруым азапқа айналған жайы бар. Мынауың не? Құрттың ғой деп барып айтуға шама жоқ. Қапшағайда тұратын балам Бақтияр келіп тұрады. Ол әлі үйленген жоқ. Алтау еді, екі ұлымды жер қойнына тапсырдым» дейді. Сосын менен «күйеуің бар ма?» деп сұрады. Басымды изедім. «Ол сені түсіне ме?» деді тағы да. «Отбасында түсіністік болмаса бәрі бекер» деді.
Ардагерлер үйінде Бектұр атаның шәкірті Құрал Илалова әлеуметтік қызметкер екен. «Бектұр ағай Жамбыл облысы Жуалы ауданы бұрынғы Петровка, қазіргі Қарасаз ауылында тұрды. Кешкі мектептің директоры болды. Ағайдың жары Құндыз апай химиядан сабақ берді. Ағай қолынан келген жақсылығын жасаудан аянбайтын. Мектепті бітіргеннен кейін мені де лаборант етіп жұмысқа алды.Тіп-тік жүретін еді, өте ұқыпты киінетін, үнемі шалбарының қыры сынбайтын ақ костюм киіп жүретін-ді» дейді Құрал Тұрлыбекқызы.
2002 жылы Ардагерлер үйі жаңадан ашылған кезде осында жұмысқа орналасқан Құрал біраз жылдардан кейін бір күні дәлізде таныс дауысты естиді. «Бектұр ағайдың дауысына ұқсайды екен ғой» деп ойлап үлгергенінше, ұстазының өзі де көрініпті.
– «Аға, мұнда неғып жүрсіз?» – деп таңғалғанымды жасыра алмадым, – дейді Құрал. – Мені құшақтап жылады. Алты баласы бар еді. Екі ұлы қайтыс болды. Әйелі де о дүниелік болды. Қалғаны – төртеуі. Бір ұлы аптасына бір рет келіп, жуындырып-шайындырып кетеді. Қалған балалары төбесін көрсеткен емес. «Астанада тұрады» деп естиміз. Инсульт алып, денсаулығы нашарлаған соң, өзі сұранып келіпті. Бұрындары денсаулығы жақсылау секілді еді. Қазір жүріп-тұруы қиын. Өте әлсіз. Қарасазда Орынкүл деген әпкесі тұрады. Ол кісі «алып кетемін» деп еді, оған да көнбеді» деп Құрал ұстазына қатысты біраз жайттардан хабардар етті. Бектұр атаның көңілін сұрап келушілер көп екен. Әсіресе, бұрынғы қызмет атқарған Түлкібас пен Жуалы ауданынан кісі үзілмейтін көрінеді.
«Нұр Отанның» ұйымдастыруымен Ардагерлер үйіндегі қариялардың көңілін аулауға жоғары оқу орындарынан жастар жиі келіп, әңгіме-дүкен құрып кетеді екен. Ардагерлер үйіндегі қариялармен қоштасып шығып бара жатқанымда, қарсы алдымнан қарияларға сәлем беріп қайтуға бет алған бір топ жастар жолықты. «Осылай өз балалары келсе ғой, шіркін!» деген ой еріксіз оралды…
«Таяқтың екі ұшы бар». Қарттар үйіндегі қариялардың балалары да қартаяр. Алайда алдында не күтіп тұрғанын кім білген? Оның ұрпағы күні ертең үйдегі көргенін іске асырмасына кім кепіл?.. «Атаңа не қылсаң, алдыңа сол келеді» дейді мұндайда атам қазақ. Тағдырдың бүгінгі сынағына төтеп бере алмағандарға Жаратушы иеміздің де сыйы дайын болар, бәлкім. Осы ретте дін қызметкерінің пікірін біле кеткенді жөн көрдік.
Батыржан МАНСҰРОВ, ҚМДБ-ның Атырау облысы бойынша өкіл имамы:
– Асыл дініміз исламда ата-анаға ерекше құрмет көрсету жайында ескертілген көптеген ұлағат бар. Қазақ халқында да ата-ананың мәртебесі айрықша. «Алланың разылығы – ата-ананың разылығында», «Жұмақ ананың аяғының астында» деген мақал-мәтелдер халық арасында кең тарағаны соның бір дәлелі. Ислам діні – ата-анаға қамқор болуды Құдайдың ақысымен қатар қояды. Осы тұрғыда халқымызда қалыптасқан ұғымдардың түп-төркіні де келесі аят-хадистермен ұштасады.
Қасиетті Құранның «Исрә» сүресінде: «Раббың өзіне ғана бойсұнуды бұйырды, ата-аналарыңа жақсылық жасауды өсиет етті. Олар қартайып қалса, «түһ» деуші болмаңдар» деп баяндалған. Ал пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.): «Алланың разылығы ата-ананың разылығында, Алланың ашуы ата-ананың ашуында», – деп ескерткен.
Абдулла ибн Омар (р.а.) анасын мойнына салып, Қағбаны тауап етіп жүрген бір кісіні көреді. Сонда әлгі кісі: «Уа, Омардың ұлы! Не айтасың? Мен осы қызметіммен анамның алдындағы борышымды өтедім бе?» – деп сұрайды. Сонда Абдулла ибн Омар (р.а.): «Жоқ. Сені босанарда қысқан толғағының біреуін де өтемедің. Алайда үлкен ізгілік жасадың. Алла қаласа, аз ісіңе көп сауап жазылар», – деп жауап берген екен.
Ата-ананы құрметтеген пендені Алла тағала биік дәрежелерге көтереді. Өйткені Раббының разылығы ата-ананың разылығымен тікелей байланысты. Бұл сөзімізге пайғамбардың (с.ғ.с.) сахабаларынан кейінгі толқын – тәбиғиндердің ең абзалы Уәйістің өмірі мен оқиғасы дәлел. Анасына жасаған құрметінің арқасында ол дұғасы қабыл болатын әулиелік дәрежеге жетті.
Омар ибн Хаттабтың айтуынша (р.а.), пайғамбарымыз (с.ғ.с.) былай деген: «Сендерге Йеменнен Қаран тайпасынан Уәйіс ибн Амир деген кісі келеді. Оның қатты құрметтейтін анасы бар. Ол Аллаға ант ішсе, Алла оның дұғасын қабыл етеді. Егер одан өзің үшін Алладан жарылқау тілеуін сұрағың келсе, сұра». Кейіннен Омар ол кісіні көріп, өзіне дұға қылуын өтінген.
Иә, Уәйіс қарт анасын құрметтеу арқылы Алланың алдында үлкен дәрежеге ие болды. Оның дұғасын Алла қабыл ететін. Уәйіс пайғамбарымыз жайлы естіп, оны көргісі келеді. Пайғамбарды көру, онымен әңгімелесу әрбір мұсылман үшін үлкен абырой, үлкен мәртебе емес пе? Алла елшісімен (с.ғ.с.) бірге болып, сахаба атану да үлкен бақыт. Уәйіс осылай еткісі келді. Бірақ бара алмады. Неге? Өйткені оның үйінде қарт анасы болды. Анасын тастап кете алмады. Ол кішкентай кезінде мәпелеп өсірген анасын қартайғанда қараусыз қалдырып кетуге қимады. Бір жағынан, Алланың ең сүйікті құлы, адамзаттың абзалы, екі дүние сәруары болған пайғамбарды көргісі келді. Осылайша, Уәйіс анасын аялап, оған құрмет көрсеткені үшін, әр сөзін екі етпей орындағаны үшін әулиелік дәрежеге жеткен.
Мына жалған дүниеде ата-анамызға қамқорлық танытсақ, өміріміз берекелі болады. Ол – құнсыз қазына.
Негізінде, Алла тағала бізді жәннатқа лайық ету үшін дүниеде шексіз мүмкіндіктерді сыйлаған. Солардың бірі – әке-шешеге құрмет, біздің жәннатқа кіруімізге тарту етілген керемет бір сый. Әрине, осындай сыйдан мақұрым қалған адамның ақыреттегі жағдайы өкінішті болмақ.
Бұл айтылғандар асыл дініміздің ата-аналарымызға қатысты бұйырған бұйрықтарының аз ғана бөлігі. Кейде бауырларымыздың қартайған өз әке-шешелерін қарттар үйлеріне апарып жатқанын көріп, үлкен өкініште қаламыз. Қазақ даласында жетімдер мен қарттар үйлерінің мүлдем болмағанын тарихтан жақсы білеміз. Қоғамда иманды жандар көбейсе, ата-аналарымыз қарттар үйлерінде өмірлерін өткізбейді деп сенеміз.
Алла тағала баршамызды ата-анасын қадірлеп, Өзінің разылығын алған құлдарының қатарына қосқай!